Μάριος Δημητρίου   

«Η ομοφοβική και τρανσφοβική βία κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών στα σχολεία αποτελεί ένα παγκόσμιο αλλά και κυπριακό πρόβλημα» τόνισε η ερευνήτρια Γεωργία Χαραλάμπους υποψήφια διδακτόρισσα στο Τμήμα Παιδαγωγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (με θέμα διατριβής της το φαινόμενο της ομοφοβίας και τρανσφοβίας στην εκπαίδευση στην Κύπρο) σε μια ενδιαφέρουσα διαδικτυακή συζήτηση με τίτλο «Ενδυναμώνοντας τη ΛΟΑΤΚΙ+ φωνή στην εκπαίδευση» την περασμένη Τρίτη 12 Οκτωβρίου 2021. Μαζί της ήταν  ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος Βασίλης Παυλή. Η συζήτηση διοργανώθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ‘Voice It’ με τη συνεργασία της Accept-ΛΟΑΤΙ Κύπρου.

Η κυρία Χαραλάμπους είναι μια εκ των συντονιστών του προγράμματος VoiceIt που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με στόχο να συμβάλει στη συμπερίληψη των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στις διαδικασίες λήψης πολιτικών αποφάσεων και στη δημιουργία ενός σχεδίου δράσης για την αλλαγή πολιτικής προς μια κοινωνία πιο συμπεριληπτική προς τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα (λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, τρανσέξουαλ, κουήρ, ίντερσεξ).

Άρνηση για το σχολείο, απομόνωση/εσωστρέφεια

«Οι ΛΟΑΤΚΙ+ μαθητές/ριες αναφέρουν υψηλότερο ποσοστό βίας στο σχολείο σε σχέση με μη ΛΟΑΤΚΙ+ συνομήλικα άτομα» ανέφερε στη διαδικτυακή συζήτηση η Γεωργία Χαραλάμπους. Πρόσθεσε ότι «η βία με κίνητρο την προκατάληψη επηρεάζει τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά με διάφορους τρόπους, όπως αδικαιολόγητες απουσίες, άρνηση για το σχολείο ή για συμμετοχή σε άλλες κοινωνικές δραστηριότητες, χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις, απομόνωση/εσωστρέφεια και πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου». 

Η κυρία Χαραλάμπους αναφέρθηκε σε διάφορες μορφές βίας κατά ΛΟΑΤΚΙ+παιδιών στο σχολείο «όπως η περίπτωση ενός κοριτσιού που απομονώθηκε από τις συμμαθήτριες της και υφίσταται κοροϊδευτικά σχόλια από τότε που γνωστοποίησε οικειοθελώς ότι είναι λεσβία. Επίσης – πρόσθεσε - ένα αγόρι που το πειράζουν στην ώρα του διαλείμματος λέγοντάς του ότι είναι «gay», αφού δεν θέλει να παίξει ποδόσφαιρο, ή ένα αγόρι που αποτελεί στόχο πειραγμάτων και υποτιμητικών χαρακτηρισμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επειδή τον είδαν κάποτε να κρατιέται χεράκι-χεράκι με ένα άλλο αγόρι. Ακόμα, ένα κορίτσι που έκοψε τα μαλλιά της κοντά, παίζει ποδόσφαιρο και έχει κάνει τατουάζ να χαρακτηρίζεται ως «λεσβία» και να απομονώνεται από την υπόλοιπη τάξη. Τέλος ένα παιδί που απομονώνεται επειδή έχουν μάθει τα άλλα παιδιά ότι προέρχεται από ομόφυλη οικογένεια». Η κυρία Χαραλάμπους είπε ότι «τα αναλυτικά προγράμματα δεν είναι συμπεριληπτικά και σε αυτά υπάρχει παντελής έλλειψη ΛΟΑΤΚΙ+ παραδειγμάτων, ενώ στο σχολείο γίνονται ανεχτοί προσβλητικοί χαρακτηρισμοί που αφορούν στην αντικομφορμιστική συμπεριφορά ενός/μίας μαθητή/τριας ως προς τον ρόλο του φύλου του/της (π.χ. «ευαισθητούλης», «κουνιστούλης» ή «αγοροκόριτσο», «νταλίκα» κλπ) οι οποίοι συχνά παραβλέπονται και δεν θεωρούνται ότι εισάγουν διακρίσεις ή ότι αποτελούν μία μορφή εκφοβισμού».

Πολιτική κατά ρατσισμού και εκφοβισμού

Σε συνεδρίαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής, η λειτουργός του υπουργείου Παιδείας, Σοφία Βλάμη ανέφερε ότι «το υπουργείο Παιδείας και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο υποστηρίζουν το ευρωπαϊκό πρόγραμμα HOMBAT και συμμετέχουν στο Δίκτυο πρόληψης και καταπολέμησης του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού στην εκπαίδευση, που εντάσσεται στο πλαίσιο δράσεων του έργου. Στο πλαίσιο του HOMBAT αναπτύχθηκε ο Οδηγός εκπαιδευτικού σε θέματα ανταπόκρισης στην ομοφοβία και τρανσφοβία στην εκπαίδευση. Η έκδοση του Οδηγού έχει γίνει με την υποστήριξη του Δικτύου. Σκοπός του κειμένου είναι να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει όλα τα άτομα και φορείς που εργάζονται με/για τα παιδιά στην εκπαίδευση σχετικά με την πρόληψη και αποτελεσματική διαχείριση περιστατικών ομοφοβίας και τρανσφοβίας στην εκπαίδευση». 

Η κυρία Βλάμη υπογράμμισε ότι «το υπουργείο Παιδείας έχει δώσει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη έμφαση στην προώθηση της έμφυλης ισότητας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Για τον σκοπό αυτό λειτουργεί ειδική διατμηματική επιτροπή στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι όλων των τμημάτων και υπηρεσιών του υπουργείου. Το υπουργείο εφαρμόζει δύο πολιτικές για την αντιμετώπιση της ομοφοβίας και τρανσφοβίας: Πολιτική κατά του ρατσισμού, μέσα από τον Κώδικα συμπεριφοράς κατά του ρατσισμού (2016) και πολιτική κατά του εκφοβισμού, μέσα από την «Πρόληψη και διαχείριση του σχολικού εκφοβισμού» (2020) η οποία εντάσσεται στο Σχέδιο Δράσης Αγωγής Υγείας και Πρόληψης της Παραβατικότητας που καταρτίζεται από το σχολείο με την έναρξη κάθε σχολικής χρονιάς. 

Σημειώνεται ότι το Παρατηρητήριο για τη Βία στο Σχολείο (ΠΑ.ΒΙ.Σ.) του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου και η Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας (ΥΕΨ) πραγματοποιούν επιμορφώσεις εκπαιδευτικών με θέματα σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό. Επίσης στον οδηγό σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης «Ταξίδι Ζωής» δίνονται ξεκάθαρα κατευθύνσεις στους/στις εκπαιδευτικούς για τον τρόπο προσέγγισης αυτών των θεμάτων. Συγκεκριμένα σημειώνεται ότι θα πρέπει να χρησιμοποιείται «γλώσσα που να μην αναπαράγει κοινωνικά στερεότυπα και να είναι ως προς το φύλο, γραμματικά ουδέτερη και περιεκτική» και να φαίνεται από μέρους των εκπαιδευτικών «εμπράκτως αποδοχή της διαφορετικότητας». Η θεματική για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση υπάρχει και στο αναλυτικό πρόγραμμα Οικιακής Οικονομίας Γυμνασίου». 

Η μισαλλοδοξία και η τρομοκρατία της… κανονικότητας

Υπενθυμίζουμε ότι τον Μάιο 2019 η ερευνήτρια Γεωργία Χαραλάμπους παρουσίασε σε εκπαιδευτική ημερίδα στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας ερευνητικά ευρήματα από την Κύπρο για τον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό στην εκπαίδευση, στη βάση έρευνας που υλοποιήθηκε το 2018 στο πλαίσιο του προγράμματος HOMBAT. Στην  ημερίδα με τίτλο «Καταπολεμώντας τον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό στο σχολικό περιβάλλον», που καλύφθηκε δημοσιογραφικά από τον υπογράφοντα, περιγράφηκε η… τρομοκρατία της κανονικότητας που στοχοποιεί κάποια παιδιά θύματα ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού στα σχολεία. Συνδιοργανώθηκε  από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, τον Οργανισμό Νεολαίας Κύπρου και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και υποστηρίχθηκε από τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού, στο πλαίσιο των δράσεων του Δικτύου πρόληψης και καταπολέμησης του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού. Η κυρία Χαραλάμπους διευκρίνισε ότι τη σχετική εργασία έκανε η ερευνήτρια δρ Ζωή Αποστολίδου, ενώ παρουσίασε και αποτελέσματα από άλλες δύο έρευνες που έκανε η ίδια η κυρία Χαραλάμπους το 2018 και το 2017 για θέματα τρανς ατόμων στην Κύπρο, με ιδιαίτερη αναφορά στα όσα συμβαίνουν στον χώρο της εκπαίδευσης. 

Η εργασία της δρος Ζωής Αποστολίδου, όπως είπε η κυρία Χαραλάμπους, αποκαλύπτει ότι στην Κύπρο επικρατεί απέναντι στα ΛΟΑΤΙ άτομα «έντονη μισαλλοδοξία». Πρόσθεσε τα εξής: «Οι διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού είναι πολύ διαδεδομένες» – το 61% των ερωτηθέντων κάνει διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού απέναντι στα ΛΟΑΤΙ άτομα στην Κύπρο. Επίσης 9 στα 10 ΛΟΑΤΙ άτομα στην Κύπρο δηλώνουν ότι δεν αποκαλύπτουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου τους, για να αυτοπροστατευθούν. Το 56% των συμμετεχόντων σε έρευνα ανέφερε παρενόχληση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, ενώ οι διακρίσεις και τα χαμηλά επίπεδα αποδοχής προς τα ΛΟΑΤΙ άτομα προβληματίζουν. Από τις έρευνες παρατηρούμε υψηλά επίπεδα ομοφοβικών περιστατικών στο σχολικό περιβάλλον που δεν εξετάστηκαν από τις σχολικές αρχές. Το Σώμα Ισότητας έλαβε αριθμό καταγγελιών για ομοφοβικά περιστατικά σε σχολεία, ενώ σοβαρές περιπτώσεις ομοφοβικού εκφοβισμού και παρενόχλησης στο σχολείο, συχνά δεν καταγγέλλονταν, καθώς δεν υπήρχαν οδηγίες για τον χειρισμό τους. Το 97% των συμμετεχόντων σε έρευνα ανέφεραν ότι έχουν δει ή ακούσει αρνητικά σχόλια ή συμπεριφορές όταν κάποιος συμμαθητής θεωρήθηκε ΛΟΑΤΙ στο σχολείο και πριν από την ηλικία των 18 – δηλαδή στη Δημοτική και τη Μέση Εκπαίδευση».

 Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Ζωή Αποστολίδου στην έρευνα της, «το σχολικό περιβάλλον φαίνεται να είναι ένα πλαίσιο ιδιαίτερα ευάλωτο σε ομοφοβικές και τρανσφοβικές διακρίσεις, βία και εκφοβισμό». Η έρευνα διεξήχθη με διαδικτυακό ερωτηματολόγιο  (70 συμμετέχοντες) και τρεις ομάδες εστίασης α) γονέων και παιδιών, β) εκπαιδευτικών και γ) σχολικών ψυχολόγων και συμβούλων επαγγελματικού προσανατολισμού. «Βασικά ευρήματα», είπε η ομιλήτρια, «είναι ότι 72,9% των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών δήλωσαν ότι συνήθως θύματα εκφοβισμού είναι η ομάδα των παιδιών που δεν ανταποκρίνονται στην αναμενόμενη, βάσει του μέσου όρου, εικόνα ενός κοριτσιού ή αγοριού. Διαπιστώθηκε επίσης 82.8% συχνότητα χρήσης στο σχολείο από μαθητές, όρων όπως «γκέι», «λεσβία», «αδελφή», «ανδρογυναίκα». Ένα ποσοστό 80% χρησιμοποιούν τη φράση «να μην συμπεριφέρεσαι σαν κορίτσι (σε αγόρια) ή σαν αγόρι (σε κορίτσια)», ενώ σε ποσοστό 62.8% γίνεται αποκλεισμός ΛΟΑΤΙ μαθητών από συμμαθητές τους σε διάφορες ομαδικές δραστηριότητες. Επίσης 54% των συμμετεχόντων παρατηρούν περιστατικά όπου μαθητές κοροϊδεύουν, συκοφαντούν και διαδίδουν φήμες για τους ΛΟΑΤΙ μαθητές. Το 50% των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στην έρευνα πιστεύουν ότι δεν διαθέτουν τις σχετικές γνώσεις ώστε να αναλάβουν αποτελεσματική δράση ενάντια στον ομοφοβικό και τον τρανσφοβικό εκφοβισμό και ένα ποσοστό 54.3% δηλώνουν ότι ακούν συναδέλφους τους να λένε αρνητικά σχόλια για τη ΛΟΑΤΙ κοινότητα. Η πλειοψηφία των επαγγελματιών στην ομάδα εστίασης – ψυχολόγοι και σύμβουλοι – αναφέρουν ότι παρόλο που ο ομοφοβικός και τρανσφοβικός εκφοβισμός είναι διαδεδομένος στα σχολεία, εντούτοις δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς, αλλά τα σχολεία «κρύβουν» τα περιστατικά «κάτω από το χαλί». Επίσης, ανέφεραν ότι τα άτομα που στελεχώνουν τις ομάδες αντιμετώπισης της βίας στα σχολεία, συνήθως δεν έχουν γνώσεις γύρω από αυτά τα θέματα, εκτός και αν λάβουν εκπαίδευση από δική τους πρωτοβουλία. Η στάση πολλών εκπαιδευτικών απέναντι στα παιδιά που διαφέρουν από τις ετεροκανονικές προσδοκίες, βασίζεται σε μια σειρά προκαταλήψεων σχετικά με το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Κάποιοι εκπαιδευτικοί εκφοβίζουν επίσης τα παιδιά που διαφέρουν. Κάποιοι μπορεί να πουν: «Γιατί συμπεριφέρεσαι έτσι; Σαν κορίτσι;». Αυτά τα σχόλια γίνονται. Σύμφωνα με την έρευνα, η ομάδα των ειδικών εξέφρασε ένα αίσθημα αδυναμίας ως προς την αντιμετώπιση φαινομένων ομοφοβίας και τρανσφοβίας στα σχολεία, από μαρτυρίες εκπαιδευτικών, καθώς και εμπόδια σε ανάπτυξη συζητήσεων που αφορούν τη διαφορετικότητα σε θέματα σεξουαλικότητας και φύλου. Ένας γονέας εξέφρασε την άποψη ότι «το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι οι εκπαιδευτικοί που φέρνουν στην τάξη τις δικές τους ισχυρές ιδεολογίες και τα δικά τους στερεότυπα σε σχέση με την ομοφυλοφιλία ή τον ομοφοβικό εκφοβισμό. Αυτά δεν περιορίζονται στην τάξη, είναι παντού και επομένως ο αγώνας είναι η αλλαγή της νοοτροπίας».

Kενό νομοθεσίας και ταυτότητα φύλου

Η τρίτη έρευνα με ερευνήτρια τη Γεωργία Χαραλάμπους έγινε τον Μάρτιο – Ιούλιο 2018 με συνεργάτη τον Al Davidian και αφορούσε έκθεση επανεξέτασης της εφαρμογής από την Κυπριακή Δημοκρατία, της Σύστασης της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για μέτρα αντιμετώπισης διακρίσεων βάσει σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου. 

Η έρευνα, όπως είπε η κυρία Χαραλάμπους, «είχε σκοπό την αξιολόγηση της προόδου που έχουν σημειώσει οι Κυπριακές Αρχές στην εφαρμογή της Σύστασης και επισήμανση τομέων όπου χρειάζεται περισσότερηδράση. Λήφθηκαν συνεντεύξεις από 12 τρανς άτομα και μεταξύ των ευρημάτων που αφορούν στον τομέα της εκπαίδευσης, ήταν ότι αναφέρθηκε ως θετικό στοιχείο η αναφορά σε τρανσφοβία στον Κώδικα συμπεριφοράς κατά του ρατσισμού και στον Οδηγό διαχείρισης και καταγραφής ρατσιστικών περιστατικών. Παρόλο τούτο δεν υπάρχει ενημερωτικό υλικό για το εκπαιδευτικό και άλλο προσωπικό των σχολείων για θέματα ταυτότητας και έκφρασης φύλου και δεν προνοείται αναγνώριση της ταυτότητας φύλου ενός τρανς μαθητή ή μαθήτριας από το υπουργείο Παιδείας και εδώ υπάρχει κενό νομοθεσίας. Επίσης απουσιάζει η αναφορά στα θέματα «ταυτότητα φύλου» και «τρανσφοβία» στο εκπαιδευτικό υλικό του μαθήματος Οικιακή Οικονομία – Αγωγή Υγείας, της Μέσης Εκπαίδευσης. Ακολουθούν δύο μαρτυρίες παιδιών:

? «Πήγα με τη μητέρα μου στις αρχές της φετινής χρονιάς και ζήτησα να αλλάξει το όνομά μου σε όλα τα έντυπα του σχολείου. Είμαι στον τελευταίο χρόνο του Λυκείου και ήθελα να αναγράφεται στο απολυτήριό μου το όνομα που αντιπροσωπεύει το φύλο στο οποίο αισθάνομαι ότι ανήκω. Η μητέρα μου τους είπε να υπογράψει χαρτί, αν θέλουν. Δεν δέχτηκαν γιατί δεν τους καλύπτει ο νόμος, είπαν». (Τρανς αγόρι 17 ετών).

? «Όταν οι καθηγητές μου άκουσαν κάποιους συμμαθητές μου να με κοροϊδεύουν για ορισμένες φωτογραφίες που ανέβασα στο facebook, αποκαλώντας με γκέι και κάνοντας σχόλια σεξουαλικού περιεχομένου, τους έκαναν παρατήρηση, αλλά το θέμα κράτησε πάρα πολλές μέρες. Δεν έκαναν όμως τίποτα περισσότερο για να το σταματήσουν». (Τρανς κορίτσι 17 ετών)…

 Διακρίσεις άμεσα, αλλά  και έμμεσα και υπόγεια…

Η διαδικτυακή συζήτηση της περασμένης Τρίτης ήρθε μια μέρα μετά τη συνεδρία της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Βουλής τη Δευτέρα 12 τρέχοντος, με θέμα την ανάγκη εκπόνησης και εφαρμογής Εθνικής Στρατηγικής της Κύπρου για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων όπου η κυβέρνηση επικρίθηκε από βουλευτές της αντιπολίτευσης για «απαράδεκτη καθυστέρηση» στην υλοποίηση μιας τέτοιας Στρατηγικής, «τις επιμέρους δράσεις της οποίας αναμένεται να δούμε σύντομα», σύμφωνα με τον  σύμβουλο του Προέδρου της Δημοκρατίας για θέματα Προώθησης της Πολυπολιτισμικότητας, της Αποδοχής και του Σεβασμού στη Διαφορετικότητα Κώστα Γαβριηλίδη. 

Οι βουλευτές αναφέρθηκαν ιδιαίτερα στη συνεχιζόμενη εκκρεμότητα του νομοσχεδίου της αναγνώρισης ταυτότητας φύλου (που σύμφωνα με διαβεβαίωση του Κώστα Γαβριηλίδη «θα κατατεθεί σύντομα στη Βουλή και μέχρι το τέλος 2021 ή τις αρχές του 2022 θα ψηφιστεί»), αλλά επέκριναν επίσης την κυβέρνηση στο θέμα της απουσίας κάλυψης των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων από το νόμο για τη ρητορική μίσους, της ανάγκης προστασίας των ατόμων ίντερσεξ από εγχειρήσεις ή θεραπείες μεταστροφής, της αναγνώρισης γάμου, της τεκνοθεσίας, της νομικής προστασίας των οικογενειών και της επίλυσης της διασυνοριακής διάστασης του προβλήματος. 

Από το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων η λειτουργός  Μελίνα Τριγγίδου τόνισε στη συνεδρία ότι «διαχρονικά μέσα από τη δουλειά του Γραφείου προκύπτει και επιβεβαιώνεται ότι τα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας στην Κύπρο υφίστανται διακρίσεις σε πολλά επίπεδα άμεσα, αλλά και έμμεσα και υπόγεια». Στις εκθέσεις και τις αναφορές του Γραφείου της Επιτρόπου όπου γίνονται σχετικές επισημάνσεις αναφέρονται έρευνες χρηματοδοτούμενες από την Ευρωπαϊκή Ένωση όπως το πρόγραμμα Rainbow Europe. Για παράδειγμα στην ετήσια έκθεση για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων στην Κύπρο για την περίοδο Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2020 αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι τον Μάρτιο 2020  δύο νεαρά τρανς άτομα ξυλοκοπήθηκαν άγρια από μια ομάδα επτά ατόμων στη Λευκωσία και τραυματίσθηκαν σοβαρά.

Πηγή: https://www.philenews.com/koinonia/eidiseis/article/1314654