Νάσια Τριγωνάκη-Παύλου, PhD, Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας / ΥΠΠΑΝ, 24 Νοεμβρίου 2020
Το σεξ είναι συχνά ένα από τα πιο δύσκολα θέματα για να μιλήσουμε στα παιδιά μας. Είναι όμως πολύ σημαντικό το να βρούμε τον τρόπο να μιλήσουμε χωρίς ταμπού για αυτό ούτως ώστε να ανοίξει ένας δρόμος ειλικρινούς επικοινωνίας με τα παιδιά στον δρόμο προς την ενηλικίωσή τους.
Τα παιδιά μαθαίνουν για το σεξ από τους γονείς έστω κι αν οι γονείς δεν συζητούν το θέμα αυτό μαζί τους. Μαθαίνουν για το σεξ βλέποντας αρχικά τους γονείς τους να συμπεριφέρονται και να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους πχ το φιλί, η αγκαλιά, τα λόγια αγάπης / έρωτα του ενός προς τον άλλον αλλά και από την τηλεόραση ή ακόμα και τις παιδικές ταινίες όπου η Χιονάτη αγάπησε τον Πρίγκιπα που την ερωτεύτηκε και την φίλησε για να ξυπνήσει.
Προσοχή εδώ – όταν μιλάμε για το σεξ δεν αναφερόμαστε μόνο στην σεξουαλική πράξη, δεν εστιάζουμε μόνο στη συνουσία. Να μην παρεξηγηθεί ο όρος σεξ ή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.
Πότε και πώς μιλάμε στα παιδιά μας για το σεξ;
Πριν απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, καλό είναι να γνωρίζουμε λίγα πράγματα για τα στάδια ψυχο-σεξουαλικής ανάπτυξης των παιδιών. Εκείνος που μίλησε εκτενώς για την σεξουαλική ανάπτυξη του ατόμου ήταν φυσικά ο Sigmund Freud, πατέρας της ψυχανάλυσης. Ο Φρόυντ εξήγησε πως ο άνθρωπος, από την στιγμή της γέννησης, πρέπει να ικανοποιήσει δυο βασικά ένστικτα, του έρωτα και επιβίωσης. Δίνοντας έμφαση στο ένστικτο της συνεχούς αναζήτησης για ευχαρίστηση μέσω της σεξουαλικής δράσης, ο Φρόυντ κατέληξε ότι το άτομο περνάει από 5 στάδια σεξουαλικής ωρίμανσης ξεκινώντας από το στοματικό. Στο στοματικό στάδιο (0-12 μήνες), το μωρό απολαμβάνει το θηλασμό ή την πιπίλα με τρόπο ηδονικό τόσο επειδή τρέφεται όσο και επειδή έρχεται σε επαφή με το σώμα της μητέρας. Εάν περάσει με επιτυχία το στάδιο αυτό, μεταβαίνει στο πρωκτικό στάδιο (1-3 ετών) όπου το παιδί καλείται να αποκτήσει έλεγχο των σφικτήρων του. Ο πρωκτός είναι πηγή ανακούφισης και, με βάση τη θεωρία του Φρόυντ, λειτουργεί ως αφροδισιακό εξαιτίας των μεμβρανών στην συγκεκριμένη περιοχή. Για το λόγο αυτόν, λέει ο Φρόυντ, το παιδί δεν πρέπει να πιέζεται να «κόψει» το πανί γρήγορα ή με πιεστικό τρόπο αφού θα πρέπει να βιώσει την ευχαρίστηση και την ανακούφιση που του προσφέρει η διαδικασία αυτή. Όταν το παιδί είναι έτοιμο να περάσει και αυτό το στάδιο, θα μπει στο φαλλικό στάδιο (3-7 ετών). Το παιδί έχει επίγνωση των γεννητικών του οργάνων και ξέρει τη διαφορά μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Στο στάδιο αυτό αναπτύσσεται η προτίμηση του παιδιού στον γονέα του αντίθετου φύλου. Τα αγόρια δείχνουν έντονα τα αισθήματά τους προς τη μητέρα και το κορίτσι γίνεται η πριγκίπισσα του μπαμπά. Τα αγόρια βλέπουν τον πατέρα ως αντίζηλο ως προς την αγάπη της μητέρας και δημιουργούνται στο αγόρι ενοχικά αισθήματα που οδηγούν στο λεγόμενο Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα. Τα κορίτσια θεωρούν τη μητέρα τους ως αντίζηλο ως προς την αγάπη του πατέρα και εδώ ισχύει το Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας.
Επειδή το στάδιο αυτό είναι έντονο και απαιτητικό ως προς το να καθορίσει την σεξουαλική ταυτότητα και σεξουαλική συμπεριφορά του ατόμου, μεσολαβεί η περίοδος της λανθάνουσας σεξουαλικότητας (7-11 ετών) που δίνει μια ηρεμία και γαληνεύει τα παιδιά, η έμφαση είναι στο παιχνίδι και στην κοινωνική αλληλεπίδραση, η έμφαση δεν είναι στην σεξουαλική εξερεύνηση. Μετά από αυτήν την ήρεμη περίοδο, το παιδί πλέον μπαίνει στο γεννητικό στάδιο (εφηβεία) όπου η περιέργεια για το αντίθετο φύλο είναι έντονη, αρχίζει ο σεξουαλικός πειραματισμός και οι έφηβοι ψάχνουν απεγνωσμένα την σεξουαλική τους ταυτότητα. Αυτή είναι η πιο δύσκολη περίοδος για τους έφηβους αλλά και για τους γονείς. Εδώ οι φόβοι και οι ανησυχίες των γονιών είναι πολλές, το άγχος έντονο και τα ερωτήματα πολλά και πολλές φορές αναπάντητα.
Επομένως, οι γονείς δεν πρέπει να περιμένουν μέχρι την εφηβεία για να συζητήσουν με το παιδί τους για το σεξ. Η ενημέρωση και η συζήτηση ξεκινάει από νωρίς, από τη νηπιακή ακόμα ηλικία. Επαναλαμβάνω εδώ, όταν αναφέρομαι σε συζητήσεις για το σεξ, δεν εννοώ την σεξουαλική πράξη. Η ενημέρωση και η συζήτηση έχει να κάνει με το σώμα, τα μέρη του σώματος, την προστασία του σώματός μας από τους άλλους. Ποιόν αφήνουμε να μας αγγίζει; Σε ποιόν επιτρέπουμε να μας φιλήσει και πότε; Πώς λέω ΟΧΙ όταν δεν θέλω να με αγγίξουν ή να με αγκαλιάσουν ή (χειρότερο ακόμα) να με φιλήσουν;
Μην περιμένετε τα παιδιά να σας προσεγγίσουν για να μιλήσετε για το σεξ. Ανοίξτε τους εσείς τον δρόμο για μια τέτοια συζήτηση. Δύσκολο για πολλούς γονείς. Πολλοί γονείς έχουν ταμπού γύρω από το θέμα, προκαταλήψεις και προσωπικές εμπειρίες που τους εμποδίζουν από το να μιλήσουν με άνεση με τα παιδιά τους. Σήμερα κυκλοφορούν πολλά εκπαιδευτικά βιβλία που απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες για το πώς θα μιλήσετε στα παιδιά για το σεξ – εάν η απλή κουβέντα είναι δύσκολη, αγοράστε βιβλία / παραμύθια και χρησιμοποιήστε τα ως έναν εναλλακτικό τρόπο προσέγγισης τους θέματος. Διαβάζοντας το παραμύθι, τόσο εσείς όσο και το παιδί θα νιώσετε λιγότερο άβολα και η συζήτηση θα είναι πιο ευχάριστη και για τους δυο σας.
Ακόμα και μέσα από τα παραμύθια, θα προκύψουν ερωτήσεις. Το θέμα του σεξ είναι καθημερινό, είναι μέρος της ζωής μας. Με απλή και κατανοητή γλώσσα, ανάλογα με την ηλικία και το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού, απαντήστε τις ερωτήσεις του, λύστε τις απορίες του, με φυσικό τρόπο χωρίς υπεκφυγές και γρίφους. Το να αγνοούμε ερωτήσεις σχετικά με το σεξ και να μην απαντάμε στα παιδιά, ίσως τους δημιουργηθεί η εντύπωση ότι το σεξ είναι «κακό», «βρώμικο», «επικίνδυνο», «απαγορευμένο». Για να είμαστε εμείς οι ενήλικοι έτοιμοι να ανταποκριθούμε στα ερωτήματα των παιδιών, πρέπει να διερωτηθούμε πόσα ξέρουμε εμείς για το σεξ και τι πιστεύουμε εμείς οι ίδιοι γι’ αυτό. Εάν το σεξ και η σεξουαλική συμπεριφορά γενικότερα είναι για εμάς τους ενήλικες δύσκολο θέμα, καλύτερα να ζητήσουμε βοήθεια από κάποιον άλλον ενήλικα που είναι σε θέση να το διαχειριστεί καλύτερα από εμάς.
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση εμπεριέχει πολλούς τομείς ανάπτυξης και εξέλιξης του ατόμου. Έχει να κάνει με τη βιολογία του ατόμου, την ψυχολογία, την ατομική φροντίδα, την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και κοινωνικών σχέσεων. Έχει να κάνει με αξίες, πιστεύω, στάσεις ζωής. Έχει να κάνει με θέματα θρησκείας, πολιτικής, πολιτισμού και κουλτούρας. Έχει να κάνει με στερεότυπα και προκαταλήψεις. Γι’ αυτό και δεν είναι ένα απλό θέμα συζήτησης με τα παιδιά μας. Παρόλα αυτά, εμείς οι γονείς είμαστε υπεύθυνοι να τα καθοδηγήσουμε σωστά και να μην αφήσουμε περιθώρια λάθους πληροφόρησης από ξένους επιτήδειους ή αγνώμονες που μπορεί να τα βλάψουν.
