Σούλα Ιωάννου, PhD, Αγωγή και Προαγωγή Υγείας, 9 Αυγούστου 2020

https://paideia-news.com/poed/2020/08/09/ta-soyblakia-to-seks-kai-o-ithikos-panikos-mas/

Το είδα. Χαμογέλασα. Μου άρεσε. Το σκέφτηκα. Μου άρεσε που άγγιξε ένα τέτοιο θέμα μακριά από τη σοβαροφάνεια. Ναι, μου άρεσε και η παρομοίωση. Σκέφτηκα κάποιες βασικές αρχές, μιας και ήταν το θέμα εξειδίκευσής μου για χρόνια στο Πανεπιστήμιο για την Αγωγή/Προαγωγή Υγείας όπως η απλή και προσιτή γλώσσα, το χιούμορ, ο παραλληλισμός (στις μικρές τάξεις χρησιμοποιούμε μασκότ όταν θέλουμε να μιλήσουμε για δύσκολα θέματα).

Και μετά είδα τόσες και τόσες αναλύσεις. Μα γιατί τόσος πανικός; Το ευχάριστο είναι ότι η πλειοψηφία το είδε θετικά. Έλα όμως που ήρθαν και οι "μεγάλοι" αναλυτές με τόση σιγουριά για την ακαταλληλότητά του. Νομίζω ότι κανένας επιστήμονας στον χώρο της αγωγής/προαγωγής υγείας δεν θα εξέφραζε θέσεις με τόσο απόλυτους όρους. Θα προσπαθήσω να κατευνάσω τον ηθικό πανικό αντλώντας βασικές αρχές από τον τομέα μου. 

1. Ένα φιλμάκι, όσο καλό και αν είναι δεν φέρνει από μόνο του αισθητό και μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα στις συμπεριφορές των ανθρώπων που σχετίζονται με την υγεία. Αχ, κι αν ήταν τόσο εύκολο! Θα λύναμε διάφορα κοινωνικά προβλήματα πχ κάπνισμα, βία, οδική ασφάλεια, παχυσαρκία ακόμα και μάσκες για τον κορονοϊό, με ένα φιλμάκι.

Ένα ισχυρότερο όπλο στη δημιουργία κουλτούρας και στην εκπαίδευση για τις συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία είναι οι νομοθεσίες και οι θεσμικές παρεμβάσεις. Θυμίζω κάπνισμα, ζώνες ασφαλείας, νάιλον τσάντες και το πιο πρόσφατο, χρήση μάσκας για κορονοϊό. Μετά το πρόστιμο των 300 ευρώ φοράμε όλοι σχεδόν τη μάσκα μας στον φούρνο και στο σουπερμάρκετ. Δεν βοήθησαν τόσο αποτελεσματικά όλα τα μικρά σποτάκια. Είχε κι ένα ωραίο που έδειχνε τη μάσκα με τη μύτη έξω και την παραλλήλιζε με το σώβρακο και το πέος έξω. Αυτό όμως, δεν κατακρίθηκε. 

Άρα μην πανικοβάλλεστε… Δε θα γίνει τίποτε τραγικό με ένα σποτ που στην τελική αφήνει θετικά μηνύματα. Γιατί τη βία και την έμφυλη βία θα την πατάξουμε κυρίως με θεσμικές παρεμβάσεις.

2. Για το σεξ, απαγορεύονται οι παραλληλισμοί, αποφάσισαν οι "experts". Να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Απαγορεύεται το πουλάκι. Πρέπει πέος ή αιδοίο. Σημαντικό, ναι, στο πλαίσιο του μαθήματος Αγωγής Υγείας σε μικρά παιδιά να λέμε τους σωστούς όρους αλλά όχι, δεν αποτελεί αυτό όλη τη φιλοσοφία του αναλυτικού αγωγής υγείας.

Ή όπως γνωμάτευσαν κάποιοι άλλοι, ότι η σεξουαλική αγωγή είναι η πανάκεια της πρόληψης… Όλα τα λύνει και όλα τα θεραπεύει. Ή ότι όλα τα προβλήματά μας ξεκινούν επειδή δεν διδάσκεται η σεξουαλική αγωγή. Και φωνάζουν κάποιοι βουλευτές. Μα πόση σεξουαλική αγωγή; Εγώ θα έλεγα φτάνει με τις υπερβολές…. Γιατί και να τη διδάσκουμε μέρα νύκτα, πάλι δε θα πετύχουμε σε δραστικό βαθμό τον σκοπό μας. 

Η πραγματικότητα είναι πως καταφέραμε να πετύχουμε κάτι ουσιαστικό, μόνο όταν η νομοθεσία έβαλε την ευθύνη στον καθένα μας ώστε να μη σιωπούμε αλλά να αποκαλύπτουμε το μυστικό. Μόνο όταν η νομοθεσία, σε συνδυασμό με άλλα μέτρα πρόληψης, ανάγκασε ή θα αναγκάσει τον αστυνομικό να μην πει στην κακοποιημένη γυναίκα το φοβερό «δώσε του ακόμα μια ευκαιρία και δεν θα το ξανακάνει» οδηγώντας την με τη σφραγίδα του κράτους στην επαναθυματοποίησή της. Γιατί όταν προσπαθεί ένα κράτος να εδραιώσει μια συμπεριφορά, μόνο με θεσμικές αλλαγές και πολιτικές μπορεί να τη γενικεύσει στους πολίτες του όπως πχ με την ποσόστωση για συμμετοχή γυναικών ή την απαγόρευση καπνίσματος. Οι νουθεσίες ή η διδασκαλία ή τα τηλεοπτικά σποτ σε τόσο σημαντικά ζητήματα αν και καλοδεχούμενα και θεμιτά, δεν φέρνουν από μόνα τους κανένα αποτέλεσμα. Τις περισσότερες φορές φορές δηλαδή, όταν θέλουμε να ενισχύσουμε μια καινούρια συνήθεια ή συμπεριφορά, οι νομοθεσίες και οι συστημικές αλλαγές με ψήφιση συγκεκριμένων πολιτικών είναι το πιο ισχυρό εργαλείο ενός κράτους. Στην πορεία μετά από χρόνια, ακόμα κι αν οι πολιτικές ή οι απαγορεύσεις αρθούν, εμείς θα συνεχίσουμε να βάζουμε ζώνες ασφαλείας, να μην καπνίζουμε στο σπίτι μας ή στα καφέ, να μην χρησιμοποιούμε νάιλον σακούλες και να φοράμε μάσκες όταν πρέπει επειδή εδραιώθηκαν στη συνείδησή μας.

3. Όλοι οι παραλληλισμοί που κάνετε στο μυαλό σας για τα σουβλάκια τη συναίνεση και το σεξ είναι δικοί σας. Μπορεί να γίνουν και διαφορετικοί συνειρμοί από άλλους. Ο καθένας μας κάνει τις δικές του συνδέσεις αναλόγως εμπειριών και πεποιθήσεων. Και τι θα πουν οι vegan, λένε κάποιοι… Ευτυχώς που δεν βγήκαν κι αυτοί να έχουν παράπονο για τον «άστοχο» παραλληλισμό που θα τους παρασύρει στην κρεατοφαγία. Γι' αυτό, ήρεμα. Σε κάποιους θα αρέσει και σε κάποιους όχι. Υπάρχει κάτι που αρέσει σε όλους το ίδιο;

Διαβάζω επίσης διάφορες επικρίσεις ότι αντιγράφτηκε η ιδέα. Κι αν αντιγράψαμε μια καλή πρακτική (νοουμένου ότι πάρθηκε η ανάλογη άδεια) τι πειράζει; Ή απαγορεύεται κι αυτό επειδή είμαστε πρώτοι στην ευρεσιτεχνία; Στην τελική, οι καλές πρακτικές πρέπει να αντιγράφονται με ανάλογη προσαρμογή στη δική μας κουλτούρα. 

Και κάτι τελευταίο αλλά πολύ σημαντικό. Η αγωγή/προαγωγή υγείας εκτός από περιεχόμενο είναι και μέθοδος. Μια από τις βασικές στρατηγικές της είναι να ξεκινάει από την αφετηρία. Από το σημείο δηλαδή όπου δείχνεις το βίντεο/κείμενο /εικόνα και ρωτάς τις μαθήτριες/μαθητές σου αν θα το χρησιμοποιούσαν στην κοινότητα. Ναι, όχι και γιατί. Για να ακουστούν όλες οι σκέψεις. Να προβληματιστούν με όλα τα σενάρια μέσα από διαλογική αντιπαράθεση. Γιατί μια άλλη βασική της αρχή είναι να επινοεί τρόπους να μας κάνει να μιλάμε για ζητήματα που θεωρούνται "δύσκολα" ή ευαίσθητα. Και αυτό ναι, το πέτυχε το επίμαχο σποτάκι με τα σουβλάκια.

Αγωγή υγείας δεν κάνουμε μόνο με τηλεοπτικές εκπομπές όπου εκλιπαρούμε τα παιδιά για τη σωστή συμπεριφορά ώστε να πλύνουν τα χέρια τους, να φάνε φρούτα και λαχανικά και να μην καπνίσουν. Είδαμε πολλές τέτοιες κατά την διάρκεια της καραντίνας. Αλλά επειδή σεβόμαστε την κάθε προσπάθεια, γιατί η κάθε προσπάθεια έχει το κοινό της και μπορεί να φέρει κάποιο αποτέλεσμα, δεν βγήκαμε να τη μηδενίσουμε τόσο αβίαστα και τόσο απόλυτα. 

Νομίζω πως όσο πιο μακριά είναι κάποιος από την επιστήμη και τον τρόπο που λειτουργεί, τόσο πιο ακραίες θέσεις θα έχει περί σωστού ή λάθους. Εκτός αν αυτά που υποστηρίζει με τόσο σθένος και τόση απολυτότητα, αποτελούν βασικές ή θεμελιώδεις αρχές στο επιστημονικό του πεδίο.  

Μπορείτε να δείτε το φιλμάκι του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού στον πιο κάτω σύνδεσμο: https://www.facebook.com/cyfamplan/posts/1540112986166359 ή https://www.youtube.com/watch?v=YmW6Wgwsm9Y